ثبت جهانی «یزد» در ابهام
روز گذشته چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در کراکف لهستان آغاز به کار کرد. این اجلاس از جهاتی برای تیم کارشناسان و مسوولان میراث فرهنگی حاضر در آن اهمیت ویژه دارد. یکی از مهم‌ترین پرونده‌های ثبت جهانی ایران، قرار است در جریان این اجلاس مورد بررسی قرار گیرد. پرونده ثبت جهانی شهر تاریخی یزد نزدیک به ١٠ سال است روی میز میراث فرهنگی است، اما موانع زیادی، از جمله ساخت و ساز بناهای بتنی در محدوده بافت تاریخی این شهر، ثبت جهانی آن را به تعویق انداخته است. حالا هم معاون میراث فرهنگی کشور که روز گذشته به همراه تیم کارشناسان و معاون استاندار یزد راهی لهستان شده است، می‌گوید: «وقتی ایراد ساختمان‌های بتنی به پرونده یزد وارد شود موضوع عرصه و حریم مطرح می‌شود و معنای این ایراد آن است که ممکن است ثبت جهانی شهر یزد به سال آینده موکول شود.» هر چند که در ادامه هم تاکید می‌کند که: «هیچ چیز در پرونده ثبت جهانی یزد مشخص نیست و همه‌چیز به دفاع و قدرت چانه‌زنی ما از این پرونده پیش از برپایی کمیته میراث جهانی در داخل کمیته برمی‌گردد. البته رای مثبت اعضای یونسکو در پرونده یزد، به نوع نگاه نمایندگان ٢١ کشور حاضر در نشست کمیته میراث جهانی هم بستگی دارد.»
شهریور ماه سال پیش بود که ارزیاب یونسکو راهی یزد شد تا شرایط بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان برای ثبت در فهرست جهانی را بررسی کند. هر چند مردم و مسوولان شهری در آن روزها دست به دست هم دادند تا شرایط مطلوب را فراهم کنند، اما با این حال ایراداتی به این پرونده وارد است که نیاز به همراهی بیشتر مردم و مسوولان این شهر برای فراهم شدن شرایط ثبت و حفظ بافت اصیل این شهر دارد. ماریانا کوریا، کارشناس اهل پرتغال یونسکو بعد از بازدید از بافت تاریخی یزد گفت: «مردمی که این میراث را به وجود آورده‌اند، خود نیز از آن مراقبت می‌کنند و در این راستا مسوولان موظف به حمایت از سکونتگاه‌ها، تامین زیرساخت‌ها و پاسداری از ارزش‌های مردم هستند.»
پرونده ثبت جهانی شهر تاریخی یزد یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین پرونده‌های ثبتی ایران است که در این سال‌ها به کمیته میراث جهانی یونسکو ارسال شده است. این نخستین‌بار است که ایران پرونده ثبت جهانی یک شهر را به یونسکو ارایه می‌کند، هرچند ٩ سال پیش این پرونده در فهرست موقت یونسکو ثبت شد تا سهم ایران برای ثبت این شهر تاریخی محفوظ بماند، اما عواملی باعث شد تا ثبت نهایی این پرونده در فهرست جهانی به تعویق بیفتد. پرونده‌ای که در آن نه یک اثر یا محوطه تاریخی و طبیعی، بلکه یک شهر مسکونی با بافت تاریخی منحصر به فرد قرار است به عنوان یک میراث جهانی به مردم جهان معرفی شود. در پرونده یزد حدود ١٧ محله از محلات تاریخی این شهر قرار است در فهرست یونسکو ثبت شود.
شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) ایراداتی را به این پرونده وارد کرده است که سرفصل‌های آن عبارتند از: «ساخت سازه‌های بتنی و غیرخشتی در بافت خشتی شهر یزد از جمله در محله زرتشتیان، ضوابط ساخت و ساز در شهر یزد و نبود مدیریت یکپارچه مرتبط (کارشناسان ایکوموس این سوال را دارند که اگر یزد قرار است شهر جهانی شود، چرا ساکنان آن اجازه ساخت بناهای خشتی را در بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان ندارند؟)، افزایش حریم باغ ثبت جهانی شده دولت‌آباد و ضابطه‌مند شدن ساخت و سازهای واقع در حریم این اثر.»
شهر تاریخی یزد به عنوان بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان قرار است در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود. اما پیش این هم شهرهای دیگری به دلیل مشخصه‌های متفاوت در فهرست جهانی ثبت شده‌اند، از جمله: «زالتسبورگ (Salzburg) در اتریش، والپارایسو (Valparaíso) در شیلی، کیتو (Quito) در اکوادور، برگن (Bergen) در نروژ، باث و ادینبرو در انگلستان، پراگ در جمهوری چک، بامبرگ در آلمان، پورتو در پرتغال، سیه‌نا در ایتالیا و سن‌پترزبورگ در روسیه.» نکته‌ای که در مورد ثبت جهانی شهر تاریخی یزد وجود دارد این است که چنانچه تلاش‌های تیم کارشناسی ایران در لهستان به نتیجه برسد و این شهر تاریخی به فهرست جهانی راه پیدا کند، حفظ شاخصه‌های منحصربه‌فرد این شهر، بعد از ثبت آن در فهرست جهانی، به عهده مدیران شهری و مردم این شهر است تا این شهر که با تلاش دغدغه‌مندان میراث تاریخی ثبت جهانی سوداگری‌های شهرسازان، در خطر خروج از فهرست جهانی قرار نگیرد.
