یزد فرهنگ ایرانی، میراث جهانی
یزد فرهنگ ایرانی، میراث جهانی
بعد از گذشت ۹ سال از زمانی که پرونده شهر تاریخی یزد در فهرست میراث موقت جهانی قرار گرفت، هجدهم تیرماه، خبر خوشایندی در فضای رسانه‌ای دنیا منتشر شد که نه تنها به کام ساکنان و مردم مهمان‌دوست شهر یزد و ایرانی‌ها خوش آمد بلکه افرادی را که شوق آشنایی با فرهنگ‌های اصیل و جاذبه‌های دیدنی را هم دارند خوشحال کرد؛ «شهر تاریخی یزد به‌عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی جهان در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.»
چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر کراکف لهستان در یازدهم تیرماه در حالی برگزار شد که هیأت اعزامی کشورمان در این اجلاس با دستی پر از گزارش‌های فرهنگی برای معرفی آثار تاریخی شهر یزد راهی اجلاس شده بودند. برای اینکه بدانیم در اجلاس جهانی یونسکو چه خبر بوده، با محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور و رئیس هیأت اعزامی کشورمان به چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو گفت‌وگو کرده‌ایم. همچنین دکتر علی وکیلیان، استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و تاریخی اطلاعات مهمی درباره شهر یزد در اختیار ما گذاشته است.
- 9 سال انتظار برای ثبت جهانی
9 سال زمان کمی نیست، برای ثبت تاریخی شهری که نه تنها آثار باستانی فاخر و با ارزشی را در خودش جای داده بلکه دارای فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی است که می‌تواند برای مردم دنیا درس‌هایی مهم و به‌یادماندنی به‌همراه داشته باشد. پس طبیعی است که این پرسش به ذهن هر کدام از ما خطور کند که چرا ثبت این شهر تاریخی این اندازه زمان برده است. دکتر وکیلیان که پژوهشگر فرهنگی و تاریخی است در این باره اینطور توضیح می‌دهد: «یونسکو برای ردکردن این پرونده در طول 9سال، 3 ایراد را وارد می‌دانست که موجب شده بود ثبت این شهر به تعویق بیفتد. البته این ایرادها به سال‌های گذشته و ساختوسازهای غیراصولی در یزد مربوط بود. این ایرادها معضلی جدی برای ثبت جهانی‌شدن این شهر شده بود که باعث نگرانی‌هایی هم شده بود و در عین حال نشان می‌داد که یزد نیازمند برنامهریزیهای گسترده، مدیریت توانمند و هدفمند، رعایت اصول معماری و ساختوسازهای اصولی و تجدید نظر در ضوابط نظام مهندسی به‌کار‌رفته در سطح شهر است. همه اینها می‌تواند یزد را به‌عنوان شهری بی‌نظیر در سطح جهان معرفی کند که دارای تاریخی پربار و فرهنگی اصیل است و بناهای کم نظیر این شهر نشان‌دهنده قدمت و اصالت آن است».
- یزد در اجلاس جهانی یونسکو
رئیس هیأت اعزامی کشورمان به کراکف لهستان که مرکز برگزاری چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو است، محمدحسن طالبیان بوده که اطلاعات خوبی درباره روند ثبت یزد در این اجلاس و ویژگی‌های مهم این شهر مطرح می‌کند. طالبیان می‌گوید: «در این اجلاس ۷۰۰هکتار حریم یزد و ۲۰۰هکتار منطقه پیشنهاد‌شده این شهر به ثبت جهانی رسیده است». او از برخی از آثار باستانی در یزد یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «در محدوده جهانی شهر یزد در حدود 3هزار بادگیر وجود دارد که برای آن پروژه‌ای درنظر گرفته شده است تا به آنها سامان داده شود.
همچنین از سوی مردم یزد در حدود 70 درخواست پلاک ثبت داده شده که مربوط به اماکنی است که پلاک ثبتی ندارند. این اتفاق به‌دلیل قدمت این بناها و یا دورماندن از شهر یزد است. اما از آنجا که بناها جزو محدوده شهری هستند با داشتن پلاک ثبتی دارای ارزش خواهند شد. در حال حاضر نیز حدود 160بنای تاریخی در این شهر به‌صورت مشارکتی از سوی نهادها و مردم تعمیر شده‌اند».
معاون میراث فرهنگی کشورمان توضیحات خوبی هم درباره آثار باستانی به‌ثبت رسیده در اجلاس یونسکو ارائه می‌دهد و می‌گوید: «آنچه که برای میراث جهانی اهمیت دارد آن است که اثر معرفی‌شده بهترین نماینده در نوع خودش باشد. به همین دلیل است که آثار تاریخی شهر یزد را می‌توانیم بهترین آثار بدانیم. در مجموع حدود 37 هزار قنات زنده که قابل برداشت آب هستند، در سطح کشور وجود دارد اما در این میان موفق شده‌ایم که تعداد 11 قنات را که اهمیت بیشتری داشته‌اند، به ثبت جهانی برسانیم». البته باید یادآوری کرد که ثبت جهانی شهر یزد که 9سال زمان برد، کار آسانی نبود. آنطور که طالبیان توضیح می‌دهد: «موضوع مدیریتی در شهر یزد بسیار اهمیت دارد چرا که این شهر ضمن اینکه دارای آثار باستانی است، قدمت زیادی دارد. در این موضوع طرحی را تأیید و امضا کرده‌ایم که مورد توافق همه باشد. همچنین باید یادآوری کنم که برای ثبت جهانی یزد تنها با مشکلات پرونده‌ای سر و کار نداشته‌ایم بلکه بسیاری از اشکالات در حوزه ساماندهی شهر بوده که با کمک مسئولان و مردم مرتفع شده‌اند. به‌عنوان مثال کف‌سازی کوچه‌ها انجام شد و یا جزئیات ساماندهی آنها صورت گرفت. همچنین عوامل مخدوش‌کننده منظری اصلاح شده است».
- ویژگی‌هایی که یزد را متمایز کرد
شهر یزد نسبت به سایر شهرها ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد که آن را نه تنها در سطح کشورمان متمایز کرده بلکه در سطح جهان به شهری بی‌رقیب و بی‌نظیر تبدیل کرده است. همین خصوصیات بوده که موجب‌شده این شهر در اجلاس جهانی یونسکو به‌عنوان شهری با تاریخ و فرهنگ اصیل به ثبت برسد. وکیلیان درباره خصوصیات این شهر توضیح می‌دهد: «یکی از ویژگی‌های مهم یزد این است که هیچ بنا و ساختمان بلندمرتبه‌ای در آن وجود ندارد. و این دقیقا چیزی است که امروزه نه تنها در شهرهای بزرگ و پرجمعیت دیده می‌شود بلکه به شهرهای کوچک‌تر هم سرایت کرده است. به همین دلیل است که یزد از این لحاظ وضعیت و شرایط بهتری نسبت به سایر شهرها دارد و به‌عبارتی خط آسمان شهر حفظ شده است. هر کسی در هر نقطه از شهر که باشد می‌تواند گستردگی آسمان را ببیند و از زیبایی‌های آن لذت ببرد؛ محدودیتی که در شهرهای بسیاری وجود دارد و عرصه تماشای آسمان را برای مردم تنگ کرده است».
وجود آثار تاریخی فراوان نیز از دیگر خصوصیات شهر یزد است. معاون میراث فرهنگی کشور در این باره می‌گوید: «آثار تاریخی در یزد مربوط به سال‌ها قبل است؛ آثاری تاریخی که تعدادی از آنها به قرن‌های اولیه اسلام برمی‌گردد و نشان از مسلمان‌شدن مردم دارد. خط سیر تاریخی آثار باستانی از همان سال‌های اولیه اسلامی تا دوران قاجار و سپس پهلوی ادامه دارد که بسیار باارزش هستند. در محدوده‌ای که درنظر گرفته‌شده، آثار تاریخی مربوط به تمام دوره‌ها وجود دارد و مهم‌ترین محله‌هایی که این دوره‌ها را در خود جای داده‌اند در طرح جهانی معرفی شده‌اند. به‌عنوان مثال محله زرتشتی‌ها در یزد نمادی از همزیستی ادیان است».
- برنامه‌هایی برای آینده
ثبت شهر یزد در مجمع جهانی یونسکو باعث شده تا مدیریت این شهر برنامه‌هایی هم برای آینده داشته باشد. به‌عنوان مثال دیگر نباید در این شهر ساختمان بتنی و فلزی ساخته شود زیرا چنین کاری با باستانی‌شدن سازگاری ندارد و آن را به شهری مدرن تبدیل می‌کند.
طالبیان که نماینده کشورمان در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو است، در این باره توضیح می‌دهد: «طبق برنامهریزیهای انجام شده هر کسی بخواهد در این شهر بنایی بسازد باید بداند که در آینده فقط ساختمان‌های گلی با دانش سنتی و استاندارد مناسب در این شهر بنا می‌شوند چون ساختن خانه‌های خشتی از لحاظ نظام‌مهندسی مورد پذیرش نیست و در عین حال ساختمان‌های بتنی و فلزی هم نباید در سطح شهر و محدوده آن ساخته شوند. وزارت راه و هیأت‌های علمی در یزد و مدیران محلی را در جریان اطلاعات اینچنینی قرار داده‌ایم و همچنین مرکز تحقیقات مسکن از این برنامه‌ها مطلع شده است تا همگی به سمت ارائه یک دستورالعمل درباره ساخت و سازها حرکت کنیم».
محله زرتشتیان هم که از جمله نکات برجسته و مورد تأیید یونسکو بوده، برنامه‌هایی برای حال و آینده دارد: «بعضی از مکان‌هایی که در این محله ساخته شده به خانه سالمندان و یا مهد کودک تغییر کاربری داده‌اند. این محل‌ها برای آینده نیازمند امکاناتی هستند که باید تأمین شود. همچنین در سازمان جهانی یونسکو تأکید کرده‌ایم که بافت محلی این منطقه اهمیت زیادی دارد و نباید عرصه آن کم شود. در عین حال باید در برنامهریزیهای آینده درنظر داشت که این محله مهم‌ترین اجتماع زرتشتیان در سطح جهان شناخته شده است و هر فعالیتی در آن باید با درنظر داشتن این نکته انجام شود».
- اوضاع یزد بهتر می‌شود
«قرار نیست وقتی بنایی ثبت جهانی می‌شود در بهترین وضعیت ممکن باشد.» طالبیان با گفتن این نکته مهم ادامه می‌دهد: «آنچه که مهم است این است که با ثبت جهانی هر بنا یا منطقه و شهری، اوضاع آن به مرور بهتر از قبل خواهد شد زیرا نه‌تنها مورد تخریب و آزار قرار نمی‌گیرد بلکه رسیدگی‌های بهتر و بیشتری نسبت به آن خواهد شد». شهر یزد هم از این قاعده مستثنا نیست و قرار است با برنامهریزیهای دقیق و اثرگذار، اوضاع شهری آن به مرور بهتر و بهتر شود.
معاون میراث فرهنگی کشور در این مورد از سازه‌های آبی شوشتر مثال می‌زند و می‌گوید: «اگر این سازه‌های آبی ثبت جهانی نمی‌شدند حتما شرایط آن به‌مرور زمان بد و بدتر می‌شد. اما امروزه می‌بینیم که هنوز هم حتی یک ساختمان بلندمرتبه در محدوده آن ساخته نشده و این اتفاق نشان‌دهنده بهترشدن اوضاع و رسیدگی به این سازه‌های آبی است. در مورد یزد هم چنین اتفاقی خواهد افتاد و با همکاری مردم و تلاش مدیران امیدواریم شاهد پیشرفت و بهترشدن شرایط شهر باشیم.»
- 9 سال انتظار برای ثبت جهانی
9 سال زمان کمی نیست، برای ثبت تاریخی شهری که نه تنها آثار باستانی فاخر و با ارزشی را در خودش جای داده بلکه دارای فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی است که می‌تواند برای مردم دنیا درس‌هایی مهم و به‌یادماندنی به‌همراه داشته باشد. پس طبیعی است که این پرسش به ذهن هر کدام از ما خطور کند که چرا ثبت این شهر تاریخی این اندازه زمان برده است. دکتر وکیلیان که پژوهشگر فرهنگی و تاریخی است در این باره اینطور توضیح می‌دهد: «یونسکو برای ردکردن این پرونده در طول 9سال، 3 ایراد را وارد می‌دانست که موجب شده بود ثبت این شهر به تعویق بیفتد. البته این ایرادها به سال‌های گذشته و ساختوسازهای غیراصولی در یزد مربوط بود. این ایرادها معضلی جدی برای ثبت جهانی‌شدن این شهر شده بود که باعث نگرانی‌هایی هم شده بود و در عین حال نشان می‌داد که یزد نیازمند برنامهریزیهای گسترده، مدیریت توانمند و هدفمند، رعایت اصول معماری و ساختوسازهای اصولی و تجدید نظر در ضوابط نظام مهندسی به‌کار‌رفته در سطح شهر است. همه اینها می‌تواند یزد را به‌عنوان شهری بی‌نظیر در سطح جهان معرفی کند که دارای تاریخی پربار و فرهنگی اصیل است و بناهای کم نظیر این شهر نشان‌دهنده قدمت و اصالت آن است».
- یزد در اجلاس جهانی یونسکو
رئیس هیأت اعزامی کشورمان به کراکف لهستان که مرکز برگزاری چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو است، محمدحسن طالبیان بوده که اطلاعات خوبی درباره روند ثبت یزد در این اجلاس و ویژگی‌های مهم این شهر مطرح می‌کند. طالبیان می‌گوید: «در این اجلاس ۷۰۰هکتار حریم یزد و ۲۰۰هکتار منطقه پیشنهاد‌شده این شهر به ثبت جهانی رسیده است». او از برخی از آثار باستانی در یزد یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «در محدوده جهانی شهر یزد در حدود 3هزار بادگیر وجود دارد که برای آن پروژه‌ای درنظر گرفته شده است تا به آنها سامان داده شود.
همچنین از سوی مردم یزد در حدود 70 درخواست پلاک ثبت داده شده که مربوط به اماکنی است که پلاک ثبتی ندارند. این اتفاق به‌دلیل قدمت این بناها و یا دورماندن از شهر یزد است. اما از آنجا که بناها جزو محدوده شهری هستند با داشتن پلاک ثبتی دارای ارزش خواهند شد. در حال حاضر نیز حدود 160بنای تاریخی در این شهر به‌صورت مشارکتی از سوی نهادها و مردم تعمیر شده‌اند».
معاون میراث فرهنگی کشورمان توضیحات خوبی هم درباره آثار باستانی به‌ثبت رسیده در اجلاس یونسکو ارائه می‌دهد و می‌گوید: «آنچه که برای میراث جهانی اهمیت دارد آن است که اثر معرفی‌شده بهترین نماینده در نوع خودش باشد. به همین دلیل است که آثار تاریخی شهر یزد را می‌توانیم بهترین آثار بدانیم. در مجموع حدود 37 هزار قنات زنده که قابل برداشت آب هستند، در سطح کشور وجود دارد اما در این میان موفق شده‌ایم که تعداد 11 قنات را که اهمیت بیشتری داشته‌اند، به ثبت جهانی برسانیم». البته باید یادآوری کرد که ثبت جهانی شهر یزد که 9سال زمان برد، کار آسانی نبود. آنطور که طالبیان توضیح می‌دهد: «موضوع مدیریتی در شهر یزد بسیار اهمیت دارد چرا که این شهر ضمن اینکه دارای آثار باستانی است، قدمت زیادی دارد. در این موضوع طرحی را تأیید و امضا کرده‌ایم که مورد توافق همه باشد. همچنین باید یادآوری کنم که برای ثبت جهانی یزد تنها با مشکلات پرونده‌ای سر و کار نداشته‌ایم بلکه بسیاری از اشکالات در حوزه ساماندهی شهر بوده که با کمک مسئولان و مردم مرتفع شده‌اند. به‌عنوان مثال کف‌سازی کوچه‌ها انجام شد و یا جزئیات ساماندهی آنها صورت گرفت. همچنین عوامل مخدوش‌کننده منظری اصلاح شده است».
- ویژگی‌هایی که یزد را متمایز کرد
شهر یزد نسبت به سایر شهرها ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد که آن را نه تنها در سطح کشورمان متمایز کرده بلکه در سطح جهان به شهری بی‌رقیب و بی‌نظیر تبدیل کرده است. همین خصوصیات بوده که موجب‌شده این شهر در اجلاس جهانی یونسکو به‌عنوان شهری با تاریخ و فرهنگ اصیل به ثبت برسد. وکیلیان درباره خصوصیات این شهر توضیح می‌دهد: «یکی از ویژگی‌های مهم یزد این است که هیچ بنا و ساختمان بلندمرتبه‌ای در آن وجود ندارد. و این دقیقا چیزی است که امروزه نه تنها در شهرهای بزرگ و پرجمعیت دیده می‌شود بلکه به شهرهای کوچک‌تر هم سرایت کرده است. به همین دلیل است که یزد از این لحاظ وضعیت و شرایط بهتری نسبت به سایر شهرها دارد و به‌عبارتی خط آسمان شهر حفظ شده است. هر کسی در هر نقطه از شهر که باشد می‌تواند گستردگی آسمان را ببیند و از زیبایی‌های آن لذت ببرد؛ محدودیتی که در شهرهای بسیاری وجود دارد و عرصه تماشای آسمان را برای مردم تنگ کرده است».
وجود آثار تاریخی فراوان نیز از دیگر خصوصیات شهر یزد است. معاون میراث فرهنگی کشور در این باره می‌گوید: «آثار تاریخی در یزد مربوط به سال‌ها قبل است؛ آثاری تاریخی که تعدادی از آنها به قرن‌های اولیه اسلام برمی‌گردد و نشان از مسلمان‌شدن مردم دارد. خط سیر تاریخی آثار باستانی از همان سال‌های اولیه اسلامی تا دوران قاجار و سپس پهلوی ادامه دارد که بسیار باارزش هستند. در محدوده‌ای که درنظر گرفته‌شده، آثار تاریخی مربوط به تمام دوره‌ها وجود دارد و مهم‌ترین محله‌هایی که این دوره‌ها را در خود جای داده‌اند در طرح جهانی معرفی شده‌اند. به‌عنوان مثال محله زرتشتی‌ها در یزد نمادی از همزیستی ادیان است».
- برنامه‌هایی برای آینده
ثبت شهر یزد در مجمع جهانی یونسکو باعث شده تا مدیریت این شهر برنامه‌هایی هم برای آینده داشته باشد. به‌عنوان مثال دیگر نباید در این شهر ساختمان بتنی و فلزی ساخته شود زیرا چنین کاری با باستانی‌شدن سازگاری ندارد و آن را به شهری مدرن تبدیل می‌کند.
طالبیان که نماینده کشورمان در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو است، در این باره توضیح می‌دهد: «طبق برنامهریزیهای انجام شده هر کسی بخواهد در این شهر بنایی بسازد باید بداند که در آینده فقط ساختمان‌های گلی با دانش سنتی و استاندارد مناسب در این شهر بنا می‌شوند چون ساختن خانه‌های خشتی از لحاظ نظام‌مهندسی مورد پذیرش نیست و در عین حال ساختمان‌های بتنی و فلزی هم نباید در سطح شهر و محدوده آن ساخته شوند. وزارت راه و هیأت‌های علمی در یزد و مدیران محلی را در جریان اطلاعات اینچنینی قرار داده‌ایم و همچنین مرکز تحقیقات مسکن از این برنامه‌ها مطلع شده است تا همگی به سمت ارائه یک دستورالعمل درباره ساخت و سازها حرکت کنیم».
محله زرتشتیان هم که از جمله نکات برجسته و مورد تأیید یونسکو بوده، برنامه‌هایی برای حال و آینده دارد: «بعضی از مکان‌هایی که در این محله ساخته شده به خانه سالمندان و یا مهد کودک تغییر کاربری داده‌اند. این محل‌ها برای آینده نیازمند امکاناتی هستند که باید تأمین شود. همچنین در سازمان جهانی یونسکو تأکید کرده‌ایم که بافت محلی این منطقه اهمیت زیادی دارد و نباید عرصه آن کم شود. در عین حال باید در برنامهریزیهای آینده درنظر داشت که این محله مهم‌ترین اجتماع زرتشتیان در سطح جهان شناخته شده است و هر فعالیتی در آن باید با درنظر داشتن این نکته انجام شود».
- اوضاع یزد بهتر می‌شود
«قرار نیست وقتی بنایی ثبت جهانی می‌شود در بهترین وضعیت ممکن باشد.» طالبیان با گفتن این نکته مهم ادامه می‌دهد: «آنچه که مهم است این است که با ثبت جهانی هر بنا یا منطقه و شهری، اوضاع آن به مرور بهتر از قبل خواهد شد زیرا نه‌تنها مورد تخریب و آزار قرار نمی‌گیرد بلکه رسیدگی‌های بهتر و بیشتری نسبت به آن خواهد شد». شهر یزد هم از این قاعده مستثنا نیست و قرار است با برنامهریزیهای دقیق و اثرگذار، اوضاع شهری آن به مرور بهتر و بهتر شود.
معاون میراث فرهنگی کشور در این مورد از سازه‌های آبی شوشتر مثال می‌زند و می‌گوید: «اگر این سازه‌های آبی ثبت جهانی نمی‌شدند حتما شرایط آن به‌مرور زمان بد و بدتر می‌شد. اما امروزه می‌بینیم که هنوز هم حتی یک ساختمان بلندمرتبه در محدوده آن ساخته نشده و این اتفاق نشان‌دهنده بهترشدن اوضاع و رسیدگی به این سازه‌های آبی است. در مورد یزد هم چنین اتفاقی خواهد افتاد و با همکاری مردم و تلاش مدیران امیدواریم شاهد پیشرفت و بهترشدن شرایط شهر باشیم.»
- آثار تاریخی یزد در فهرست یونسکو
همزمان با اینکه شهر یزد به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت، برخی از آثار تاریخی این شهر نیز ثبت شدند. از جمله:
قنات زارچ
امسال در مجموع 11قنات در کشورمان در یونسکو ثبت شدند. بی‌بدیل‌بودن این قنات‌ها شامل فناوری‌های مرتبط با احداث آنها با درنظرگرفتن ویژگی‌های منحصر به فردشان، مانند عمیق‌ترین، طولانی‌ترین یا قدیمی‌ترین قنات ایران بوده است. این ۱۱ قنات شامل: قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات‌های حسن‌آباد مهریز و زارچ یزد، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد میمه و قنات وزوان در بخش میمه اصفهان، قنات دوطبقه اردستان، قنات جوپار، قنات اکبرآباد و قنات قاسم‌آباد بروات در کرمان است. در این میان، جالب است بدانیم که قنات زارچ در استان یزد طولانی‌ترین قنات در جهان است که 100 کیلومتر طول دارد. به گفته دکتر وکیلیان، طبق آثار تاریخی، این قنات در حدود سال 1300میلادی یعنی حدود 700سال قبل بهره‌‌برداری شده است. مدتی بعد در حریم این قنات مسجد جامع تاریخی شهر یزد هم بنا شد و چند میله چاه این قنات در محدوده این مسجد قرار گرفت تا علاوه بر پرکردن آب انبار وسیع زیر مسجد، نمازگزاران بتوانند از طریق پایاب برای وضوگرفتن از آب قنات استفاده کنند که هنوز هم قابل استفاده است.
باغ پهلوان‌پور
باغ پهلوان‌پور نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. تاریخ این باغ به دوران قاجار برمی‌گردد و طبق گفته‌های کارشناس تاریخ و فرهنگ، متعلق به یکی از تاجران یزدی به نام علی پهلوان‌پور بوده است. باغ از بناهای مهم فرهنگی تاریخی کشور ما محسوب می‌شود که هنر، معماری و طبیعت را یکجا به مخاطب عرضه می‌کند. مساحت باغ حدود 5 هکتار است که یک مجموعه ورودی، ساختمان شربت‌خانه یا کوشک در مرکز، برج گلین در جنوب شرقی، زمستان‌خانه در بخش غربی، اصطبل، انبار و کارگاه‌های قالیبافی و ریسندگی در بخش جنوبی آن تعبیه شده است. بنای کوشک هم در دوره قاجار ساخته شده و در 5/2طبقه طراحی شده که معماری زیبای ایرانی را در طبیعت باغ به نمایش گذاشته است.
باغ دولت‌آباد چهارمنار
باغ دولت‌آباد چهارمنار هم یکی دیگر از آثار باستانی ایرانی ثبت‌شده در میراث جهانی توسط یونسکو است. این باغ یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های شهر یزد و مربوط به اواخر دوره افشاریه است که هم‌ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان محسوب می‌شود. سال 1160هجری قمری، محمدتقی‌خان بافقی مشهور به خان بزرگ، این باغ را احداث کرده است. البته آنطور که در تاریخ آمده او ابتدا قناتی به طول 65کیلومتر حفر کرد و به این طریق آب را به محل فعلی باغ رساند و بعد از آن، مجموعه حکومتی خودش را که دارالحکومه نامیده می‌شد، بنا کرد. مساحت باغ حدود 70هزار مترمربع و شامل ساختمان‌ها، آب‌نماها و حوض‌های بسیار است. درختان انار و انگور هم در باغ به وفور دیده می‌شود.
قنات حسن‌آباد
قدمت این قنات به 700سال قبل و دوره میانی اسلامی برمی‌گردد و در مهریز یزد در باغ پهلوان‌پور قرار دارد. آسیاب تاریخی میرزا نصرالله هم کنار آب همین قنات ایجاد شده است. حوزه آبریز ارتفاعات شیرکوه و سرریز چشمه غربال‌بیز است. آبدهی قنات براساس میزان بارندگی سالانه در شیرکوه است و در فصل بهار و سال‌های ترسالی به ۲۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد. در فصل تابستان و پاییز نیز آبدهی قنات کاهش می‌یابد و به ۱۱۰ لیتر در ثانیه می‌رسد. قنات حسن‌آباد یزد دارای 5 شاخه پیشکار اصلی، پیشکارکوهی، شق قنات، کوه سرخی و شاه‌نشینی است.این قنات علاوه بر میزان آبدهی نسبتا مناسب و بالا، دارای عمق‌کم در کانال آبرسان مهریز تا یزد است.
