به عنوان بزرگترین شهر خشتی - تاریخی یزد در یونسکو «ثبت جهانی» شد
زهرا کشوری
یک دهه انتظار شهر «یزد» برای ثبت جهانی در یونسکو به سر رسید و این شهر تاریخی به‌عنوان بزرگترین شهر خشتی- تاریخی جهان در کراکوف لهستان به ثبت جهانی رسید. «فرهاد نظری» مدیر دفتر بافت‌های تاریخی در گفتوگو با روزنامه ایران، یزد را نخستین شهر تاریخی کشور می‌داند که به‌عنوان
بیست و دومین اثر تاریخی-فرهنگی توانست رأی قاطع کشورهای عضو یونسکو را کسب کند. او همچنین بندر کنگ هرمزگان را دومین شهر تاریخی می‌داند که به جهانی شدن نزدیک می‌شود. شهرهای تاریخی دیگر چون «میبد»، «اردکان» و «دامغان» در اولویت‌های بعدی برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار دارند!
نظری پیش از ثبت جهانی یزد هم در گفتوگو با خبرنگار ما از نظر موافق 21 عضو یونسکو در چهل‌ویکمین اجلاس میراث‌جهانی یونسکو برای ثبت جهانی این شهر تاریخی سخن گفته اما تأکید کرده بود که وضعیت نهایی یک اثر در زمان رأی‌گیری مشخص می‌شود.
نظری پس از ثبت جهانی یزد، مهم‌ترین نتیجه این ثبت را اثبات ارزش‌های این شهر فراملی می داند ومی گوید: «این ثبت نشان می‌دهد که یزد فقط متعلق به یزدی‌ها یا ایرانی‌ها نیست و میراث بشری است.» او به ثبت مرکز تاریخی شهر وین در فهرست «میراث در خطر» یونسکو اشاره می‌کند و می‌گوید: «این ثبت نشان داد اگر خطری متوجه آن شود تمام بشریت یک میراث فرهنگی را از دست می‌دهد نه فقط اتریش.» میراث در خطر یونسکو شامل آثاری می‌شود که این سازمان بین‌المللی به آنها فرصت چند ساله می‌دهد تا به لحاظ حفاظتی و مدیریتی خود را به جایی برسانند که در فهرست اصلی قرار بگیرد! اگر اثری نتواند به شرایط مورد نظر یونسکو برسد از فهرست به طور کلی خارج می‌شود.
به گفته نظری ثبت جهانی یزد به دنیا نشان می دهد که در بزرگترین شهر تاریخی جهان مدنیت پیوسته، بدون توقف و انقطاع به مدت هزار سال وجود دارد:«مثلاً شهرهای دوره ساسانی مثل «سروستان» نابود شدند اما یزد یک هزاره زندگی در آن جریان دارد.»
فرهاد نظری درباره ایرادهای وارده به پرونده از جمله ساخت وسازها در محله زرتشتی‌های یزد و همچنین باغ دولت آباد می‌گوید:«کارشناس‌های یونسکو نظر مشورتی می دهند، آنها در نهایت با رأی قاطع، صلاحیت یزد برای جهانی شدن را با همه کاستی‌ها تأیید کرده بودند.» «محمد حسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی کشور پیش از حضور در لهستان احتمال داده بود که این ساخت و سازها مانع ثبت جهانی یزد شوند. به گفته نظری، یونسکو از ایران خواسته تا ساخت و سازها در محدوده بافت تاریخی یزد را کنترل کند. او در پاسخ به این سؤال که آیا ثبت جهانی باعث می‌شود تا ساخت و سازهای انجام گرفته تخریب شود هم می‌گوید:«به نظرم هنوز زود است تا درباره این مسائل گفتوگو شود.» یزد پیش از آنکه به صورت یکپارچه در فهرست جهانی یونسکو قرار بگیرد، توانسته بود با ثبت جهانی قنات «زارچ» که از زیر شهر می‌گذرد، قنات مشیر و همچنین باغ دولت‌آباد توجه یونسکویی‌ها را به شگفتی‌های خود جلب کند. همچنین این شهر به‌عنوان نخستین شهر ثبتی کشور در دهه 80 با شماره 15 هزار در فهرست ملی قرار گرفت.
مزایای ثبت جهانی در یونسکو
محمدحسن طالبیان معاون میراث سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قبلاً درباره مزایای ثبت جهانی یک اثر در یونسکو به روزنامه ایران گفته بود: امروزه مفهوم میراث جهانی تا به آن پایه پذیرفته شده که محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، عاملی برای جذب کمک‌های بین‌المللی به شمار می‌روند و به همین سبب می‌توانند از منابع گوناگون، کمک‌های مالی متعلق به طرح‌های حفاظت از میراث جهانی دریافت کنند. علاوه بر این، محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، از طراحی و اجرای برنامه‌های جامع مدیریتی سود می‌برند، برنامه‌هایی که اقدامات محافظتی و شیوه‌های نظارتی متناسبی را شامل می‌شود. به منظور حمایت از این طرح‌های جامع، متخصصان، آموزش‌های فنی لازم را به تیم‌های بومی مدیریت محوطه ارائه می‌دهند.
دیگر آنکه ثبت محوطه در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود افراد بیشتری آن را بشناسند و از ارزش‌های آن آگاهی یابند و به همین ترتیب، فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. زمانی که چنین فعالیت‌هایی با در نظر گرفتن اصول استوار گردشگری بخوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند، می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند.
وضعیت حفاظتی منطقه شوش
یونسکو در روزهای نخست اجلاس هم اقدامات حفاظتی ایران در میدان نقش جهان و محوطه باستانی شوش را تأیید کرد. به گفته «محمد حسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، کمیته میراث‌جهانی یونسکو همچنین از اقدامات مرمتی ایران در میدان نقش جهان اصفهان و همچنین انتقال خط دو مترو اصفهان به بیرون از عرصه میدان نقش‌جهان ابراز رضایت کرد و گفت:«این کمیته از ایران تقاضا کرده است که میراث‌جهانی اصفهان به‌طور مداوم مورد پایش قرار گیرد و تا پیش از فوریه ۲۰۱۸ گزارش ادواری حفاظت از نقش جهان برای یونسکو ارسال شود.» همچنین یونسکو از ایران خواست تا پیش از فوریه ۲۰۱۹ گزارش ادواری و وضعیت حفاظتی محوطه جهانی شوش را به یونسکو ارسال کند. با وجود این، خبرهای رسیده از شوش پس از این قول و قرارها، از شکستن حریم وعرصه این شهر 7هزارساله توسط موتور سواران در مسابقات هیجانی پارکور سخن می‌گوید! این وضعیت باعث اعتراض فعالان حوزه میراث فرهنگی به وضعیت شهر شوش شده است. «مجتبی گهستونی» سخنگوی انجمن میراث فرهنگی تاریانای خوزستان می‌گوید:«چرا باید اجازه برگزاری چنین مسابقاتی در عرصه و حریم یک اثر ثبت جهانی را بدهند؟»
شهرهای تاریخی در یونسکو
به گفته فرهاد نظری یزد سرآغاز ثبت جهانی شهرهای تاریخی در یونسکو است. او بیش از هرکجا «بندر تاریخی کنگ» را حائز معیارهای یونسکو برای ثبت در فهرست جهانی می‌داند. از سال‌های گذشته حرف‌های زیادی درباره ثبت جهانی میبد و اردکان شنیده می‌شود. دامغان هم شانس جهانی شدن دارد. بافت تاریخی کرمان هم می‌توانست جزو این فهرست باشد اما تیغ نوسازی بین این شهر و یونسکو جدایی انداخت! از سوی دیگر شهرهای تاریخی زیادی از کشورهای دیگر پیش از یزد در فهرست یونسکو قرار گرفته‌اند. برای مثال در سوریه، شهرهای تاریخی «حلب»، «آلپپو»، بخش تاریخی «دمشق» و «بصرا» و شهر تاریخی «پالمیرا» در این فهرست قرار دارند. ترکیه در همسایگی ایران شهر تاریخی «تروا» را در این فهرست جای داده است. شهر «کسبه» با 50 هکتار وسعت و شهر «تی پاره» در الجزایر ثبت جهانی شده است. لبنان با شهرهای «صور» و «بعلبک» جهانی شده است. نام اسپانیا هم با چهار شهر سالامانکا، سانیتاگو در کمپوستلا، سگوبیا، کاسرس دراین فهرست آمده است. ایتالیا شهرهای تاریخی جنوا، سیراکوزا، راگوسا، کاتانیا و... را در این فهرست جهانی دارد. فرانسه، پاریس را در یونسکو ثبت کرده است. فهرست شهرهای تاریخی که در کشورهای مختلف در یونسکو ثبت جهانی شده بسیار بیشتر از این فهرست است اما یزد به‌عنوان نخستین شهر ایرانی که بزرگترین شهر خشتی وتاریخی جهان است، در میان این شهرهای تاریخی قرار گرفته است.
