مخالفت یونسکو با ثبت جهانی یزد جدی است
یزد از مهم‌ترین شهرهای خشتی جهان است گام‌های نهایی را برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو برمی‌دارد.
اما آیا امیدها برای ثبت‌جهانی این شهر به سرانجام خواهد رسید یا مهم‌ترین ایراد یونسکو در ساخت و سازهای بتنی در محله زرتشتیان و چند محله دیگر یزد شانس ثبت جهانی را از زیباترین شهر خشتی ایران خواهد گرفت؟
واقعیت آن است که ممکن است ایرادهای یونسکو به پرونده ثبت جهانی یزد در اجلاس کمیته میراث جهانی که از 2 تا 12جولای 2017 در لهستان برگزار می‌شود چنان جدی باشد که یزد را از قرار گرفتن در فهرست جهانی یونسکو محروم کرده و موعد دیگری برای رای‌گیری در این پرونده مشخص کند. معاون میراث فرهنگی و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اما امشب راهی اجلاس یونسکو می‌شوند تا در رایزنی با نمایندگان 21 کشور عضو در کمیته میراث جهانی یونسکو تمام تلاش خود را برای جلب رای موافق اعضای یونسکو برای ثبت جهانی یزد به کار بگیرند.
معاون میراث فرهنگی کشور به همراه گروه کارشناسان و معاون استاندار یزد در حالی تهران را به مقصد شهر کراکف در کشور لهستان برای حضور در چهل و یکمین اجلاس میراث جهانی یونسکو ترک می‌کند که قرار است بامداد فردا پرونده جهانی شهر یزد به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای خشتی جهان در کمیته میراث جهانی یونسکو بررسی و درصورت رای موافق اعضا به ثبت جهانی برسد.
9 سال از ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست میراث موقت جهانی یونسکو می‌گذرد و این پرونده از سال‌های گذشته به‌دلیل ساخت و سازهای غیراصولی دستخوش پیچیدگی‌های بسیار شد و همین ساخت و سازها تبدیل به معضلی جدی برای ثبت جهانی یزد شد. بدین‌ترتیب ثبت جهانی شهر یزد به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست یونسکو نیازمند مدیریت یکپارچه، برنامه‌ریزی گسترده شهری، رعایت اصول معماری و تجدیدنظر در ضوابط نظام مهندسی و ساختوساز شد.
مسئولان سازمان میراث فرهنگی از 2 سال گذشته با همکاری مردم و مسئولان شهر یزد تلاش کردند تا مقدمات ثبت جهانی شهر تاریخی یزد را فراهم کنند. کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی متعدد در کنار دیگر فعالیت‌های پایگاه تاریخی شهر یزد برای آماده‌سازی مردم و مسئولان شهری برگزار شد و فرایند مشارکت تا آن جا پیش رفت که از برخی مداخلات ناهمگون شهری در شهر یزد پیشگیری شد.
اکنون با گذشت 2سال از تلاش‌های مداوم در شهر تاریخی یزد قرار است سرنوشت ثبت جهانی یزد در چهل و یکمین اجلاس یونسکو در کشور لهستان تعیین شود. اما هنوز این سؤال مطرح است که آیا با پیچیدگی‌های موجود در پرونده ثبت جهانی یزد و مداخلات شهری گذشته این پرونده قادر به جلب نظر اعضای یونسکو برای رای مثبت به جهانی شدن یزد می‌شود؟
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور که از 2 سال گذشته به همراه کارشناسان میراث فرهنگی تلاش کرد تا شهر یزد را به‌عنوان الگوی شهر ایرانی در کویر که در دوره‌های تاریخی الگوی توسعه پایدار را در خود داشته معرفی کند، می‌گوید: برای معرفی هر چه بهتر الگوی توسعه پایدار شهری در دوره‌های تاریخی، شهر یزد که در میان دیگر شهرهای تاریخی ایران نسبتا سالم و دست‌نخورده باقی مانده است برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو انتخاب شد تا برای نخستین‌بار یک شهر تاریخی زنده که از تمامی عناصر شهری برخوردار و مملو از مواریث فرهنگی ملموس و ناملموس است در فهرست آثار جهانی گنجانده شود.
نخستین گام در فرایند ثبت جهانی شهر یزد اما نوشتن برنامه مدیریتی منظم در آغاز تدوین پرونده ثبت جهانی بود؛ برنامه‌ای که در آن مشارکت تمامی ارگان‌ها و نهادهای دیگر به همراه جامعه محلی و ساکنان این شهر ضروری بود. بر همین اساس جلسات مداوم کارشناسی در شهر یزد با مسئولان مختلف شهری برگزار شد تا با همکاری آنها و در تعامل ملی با همراهی کارشناسان بین‌المللی، برنامه جامع برای آینده شهر تاریخی یزد و حفاظت از آن نوشته شود.
- ایرادات ایکوموس به پرونده یزد و پاسخ ایران
شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) شورای زیر مجموعه یونسکو اما ایرادهایی به پرونده ثبت جهانی شهر یزد وارد کرده است که مهم‌ترین آنها ساخت سازه‌های بتنی و غیرخشتی در بافت خشتی شهر یزد از جمله در محله زرتشتیان است. ایکوموس معتقد است که اگر یزد قرار است به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان در فهرست میراث جهانی قرار بگیرد پس ساخت چنین سازهای چه توجیهی دارد؟
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در واکنش به این ایراد ایکوموس در پرونده ثبت جهانی یزد می‌گوید: وقتی با یک شهر 900 هکتاری و البته شهری زنده مواجه هستیم این مشکل در فرایند بهتر مدیریت شهری می‌تواند به‌تدریج حل شود.
طالبیان با اعلام اینکه پاسخ به ایرادات ایکوموس پیش‌تر ارسال شده است، افزود: در پاسخ به ایکوموس اعلام کرده‌ایم که آن بخش از محله زرتشتیان که ساختوساز بتنی در آن انجام شده است درواقع مرز محله زرتشتیان است؛ ضمن آنکه بخشی از محله زرتشتیان به‌دلیل دارا بودن عناصر مهم تاریخی در پرونده ثبت جهانی یزد پیشنهاد شده است.
ایراد دیگر ایکوموس به ضوابط ساختوساز در شهر یزد و نبود مدیریت یکپارچه مرتبط بود. کارشناسان ایکوموس بر این نظر هستند که اگر یزد قرار است شهر جهانی شود، چرا ساکنان آن اجازه ساخت بناهای خشتی را در بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان ندارند و ضوابط شهرسازی چنین اجازه‌ای به آنها نمی‌دهد؟
معاون میراث فرهنگی کشور اما در واکنش به دومین ایراد کارشناسان ایکوموس به پرونده ثبت جهانی یزد می‌گوید: به ایکوموس اعلام کرده‌ایم در مذاکره با سازمان نظام مهندسی کشور و وزارت راه و شهرسازی از آنها خواسته شده است با تدوین دستورالعمل ویژه مهندسی خشت که در حال انجام است، اجازه ساخت بناهای خشتی توسط ساکنان یزد صادر شود.
سومین ایراد ایکوموس در پروسه جهانی شدن شهر تاریخی یزد اما به حریم باغ ثبت جهانی شده دولت‌آباد بازمی‌گردد. شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی تأکید دارد که حریم باغ دولت‌آباد یزد باید افزایش یابد و ساخت و سازهای واقع در حریم این اثر باید ضابطه‌مند شوند.
این درحالی است که طالبیان پیش از رفتن به لهستان برای دفاع از پرونده ثبت جهانی یزد در پاسخ به این ایراد نیز گفته است: باغ دولت‌آباد یزد پیش‌تر در پرونده ثبت جهانی باغ‌های ایرانی در ردیف میراث جهانی قرار گرفته است و ایکوموس و کمیته میراث جهانی آن را تأیید کرده‌اند و در اجلاس لهستان نسبت به این ایراد ایکوموس اعتراض خواهیم کرد.
- احتمال مخالفت یونسکو با ثبت جهانی یزد
ایرادهای یونسکو به پرونده ثبت جهانی یزد از نگاه معاون میراث فرهنگی کشور حل‌شدنی است. اما مهم‌ترین ایراد ایکوموس به این پرونده مربوط به ساخت و ساز ساختمان‌های بتنی در برخی محلات یزد است که ممکن است شانس ثبت جهانی یزد در اجلاس امسال را از ایران بگیرد و پرونده جهانی شدن یزد به سال آینده موکول شود. برهمین اساس است که محمدحسن طالبیان پیش از ترک تهران به مقصد لهستان می‌گوید: وقتی ایراد ساختمان‌های بتنی به پرونده یزد وارد شود موضوع عرصه و حریم مطرح می‌شود و معنای این ایراد آن است که ممکن است ثبت جهانی شهر یزد به سال آینده موکول شود.
معاون میراث فرهنگی تأکید کرد: ثبت جهانی یک شهر تاریخی کار آسانی نیست اما تمام تلاش کارشناسی خود را برای دفاع از ثبت جهانی یزد در کمیته میراث جهانی یونسکو خواهیم کرد تا این پرونده به نتیجه مطلوب برسد.
طالبیان البته پیش‌بینی روشنی از رای موافق اعضای یونسکو با توجه به ایرادهایی که شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی به پرونده یزد وارد کرده است، ندارد و می‌گوید: هیچ‌چیز در پرونده ثبت جهانی یزد مشخص نیست و همهچیز به دفاع و قدرت چانه‌زنی ما از این پرونده پیش از برپایی کمیته میراث جهانی در داخل کمیته بازمی‌گردد.
طالبیان تأکید کرد: برای جلب نظر مساعد اعضای یونسکو نیازمند گفت‌وگو با یکایک اعضای کمیته میراث جهانی و ایکوموس هستیم و ثبت جهانی یزد بستگی به نگاه نمایندگان 21 کشور عضو به مطالب کارشناسی ما در روز تصمیم‌گیری برای ثبت جهانی یزد دارد.
طالبیان همچنین با اعلام این موضوع که یزد قابلیت ثبت جهانی را دارد، تأکید کرد: متأسفانه برخی اتفاقات اجرایی که در شهر یزد صورت گرفته است موجب وارد آمدن ایرادهایی از سوی ایکوموس به پرونده ثبت جهانی یزد شد و این ایرادها بیانگر آن است که مردم و مسئولین شهر یزد باید بیش از گذشته با یکدیگر همراه شوند و این همراهی حتی درصورت ثبت جهانی یزد نیز برای صیانت از این شهر تاریخی بیشتر شود. چراکه اگر همراهی وجود نداشته باشد و ساخت‌وسازهای ناهمگون در یزد ادامه بیابد، بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت نخواهد رسید و مهم‌تر از همه اینکه اعتقاد به معماری خشت باید در میان مسئولان و مردم نهادینه شود و به اصالت شهر و مصالح آن بازگردیم؛ هر چند این بازگشت با مقاومت‌ها و مشکلاتی همراه باشد.
