کهن‌ترین شهر خشتی جهان در انتظار ثبت جهانی
صبا رضایی - نمایشگاه و رویداد: محدوده بافت تاریحی شهر یزد با ۷۴۳ هکتار وسعت به عنوان نخستین طرح شهر زنده برای ثبت جهانی در سال ۲۰۱۶ میلادی به یونسکو معرفی و از سوی سازمان میراث فرهنگی و اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد مقدمات این ثبت فراهم شده است. استان یزد ۲هزار و ۲۷۰ هکتار بافت تاریخی دارد.
شهر یزد به‌عنوان نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان دارای بافت تاریخی به مساحت عرصه ۷۴۳ هکتار و مساحت حریم ۵هزار هکتار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. ثبت جهانی شهر یزد تیر سال آینده و در اجلاس آینده سازمان یونسکو به رای گذاشته خواهد شد. ثبت جهانی این شهر تاریخی از سال‌های گذشته جزو اولویت‌های میراث جهانی ایران قرار گرفت و با ارسال پرونده این شهر به یونسکو تصمیم نهایی برای ثبت جهانی یزد برعهده کشورهای عضو یونسکو گذاشته شد تا درصورت موافقت آنها با جهانی شدن یزد برای نخستین‌بار یک شهر ایرانی به‌عنوان میراث جهانی بشر در فهرست جهانی یونسکو ثبت شود. از مهم‌ترین راه‌های رونق گردشگری در استان یزد ثبت جهانی بافت تاریخی زنده، احیای صنایع‌دستی فراموش شده، بازسازی بافت تاریخی و قدیمی، معرفی باغ‌ها و قنات‌های شاخص استان، توجه ویژه در معرفی یزد به گردشگران خارجی و انجام پژوهش‌های مرتبط است. از سوی دیگر با گسترش رفت و آمد گردشگران و پژوهشگران فرهنگ برخورد با گردشگران نیز باید در بافت تاریخی تقویت شود چراکه حضور گردشگران در کنار ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای که برای رونق بافت دارد، به رونق اقتصادی شهر و استان نیز کمک می‌کند. استان یزد هزار و ۶۰۰ اثر تاریخی ثبت شده غیرمنقول و ۶۰۰ بنای تاریخی ثبت شده ملی دارد که میزبان گردشگران داخلی و خارجی است. یزد گنجینه‌ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود جا داده که از جمله آنها می‌توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه‌ها، زیارتگاه‌های زرتشتیان، خانه‌های تاریخی، آب انبارها، باغ‌های تاریخی، بادگیرها و بازارچه‌ها اشاره کرد.
تلاش برای ثبت جهانی یزد در پاریس
کارشناسان ایرانی در جلسه ایکوموس (سازمان جهانی موزه‌ها) که آذر امسال در پاریس برگزار شد تلاش کردند کارشناسان را برای ثبت جهانی یزد قانع کنند. اکنون در نشست یونسکو می‌توان دریافت این تلاش‌ها نتیجه داشته یا خیر؟محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفت: در نخستین جلسه دفاع از پرونده نامزدی میراث جهانی یزد در مقر ایکوموس هیات کارشناسی ایران به سوالات و ابهامات یونسکو درباره پرونده شهر تاریخی یزد پاسخ داد. جلسه برای گفت‌وگوی بهتر میان کشورها و ایکوموس براساس تاکید کمیته میراث جهانی و دستورالعمل کاربردی آن که سال گذشته به تصویب اعضا رسیده بود، برگزار شد. وی با بیان اینکه این جلسه نقش مهمی در روشنگری پرونده دارد، ادامه داد: ایکوموس پس از بازدید ارزیاب پرونده از شهر تاریخی یزد و ارسال گزارش میدانی مفصل، سوالاتی را مطرح کرد که پاسخ این پرسش‌ها یکماه پیش با همکاری پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد و دفتر ثبت جهانی سازمان از سوی معاون میراث فرهنگی کشور به ایکوموس ارسال شد. وی تاکید کرد: در این جلسه برخی از سوالات در ارتباط با بازدید میدانی ارزیاب و گزارش ارسالی وی بود. همچنین پرسش‌هایی درباره کارآیی مدیریت پیشنهادشده و قابلیت اجرایی آن و میزان همکاری مردم و مسئولان سایر دستگاهها و چگونگی هماهنگی این پرونده و مدیریت قنات «زارچ» که جزو پرونده زنجیرهای قنات ایرانی است و باغ «دولت‌آباد» که در پرونده زنجیرهای باغ ایرانی ثبت شده است را خواستار شدند که هیات ایرانی به شرح کامل آن با ارائه نمونه‌های جهانی و داخلی پرداخت. به گفته طالبیان، پرسش بعدی در زمینه فشارهای محیطی، توسعه و تهدیدات طبیعی از جنبه‌های مختلف بود که در آسیب‌شناسی شهر و شناخت تهدیدها و همچنین چگونگی کنترل آن در برنامه مدیریتی آمده و در پرونده به آن اشاره شده بود. معاون میراث فرهنگی کشور با بیان اینکه معیارها و ضوابط کارشناسی چگونگی تعیین حریم و عرصه شهر تاریخی یزد از دیگر پرسش‌هایی بود که مطرح شد، افزود: طرح حفاظتی و مدیریتی یزد در جزییات و چگونگی فعالیت و نظارت پایگاه از موضوع‌های مهم مطرح شده بود که به تفصیل انجام شد. همچنین موضوع اصالت در مرمت بحث پیچیده‌ای بود که به‌طور تخصصی بر اساس منشورهای بین‌المللی و سند «نارا» که شرح اصالت و سند اصالت است، مورد بحث قرار گرفت. او افزود: به احتمال ایکوموس به دنبال این جلسه پرسش‌های دیگری را ارسال خواهد کرد که پاسخ آن تا ۲۸ فوریه باید به ایکوموس ارسال و در جلسه ماه مارس پنل بعدی میراث جهانی، مورد قضاوت قرار گیرد.
سخت‌ترین پرونده ایران در یونسکو
پس از بررسی‌های کارشناس یونسکو و ارسال پرونده ثبت جهانی یزد به نشست یونسکو می‌توان گفت این پرونده مراحل بسیاری را طی کرده اما هنوز نمی‌توان اطمینان پیدا کرد که یونسکو این شهر را ثبت جهانی کند. مصطفی فاطمی، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد به «گسترش تجارت» گفت: یزد نخستین شهر ایران است که به عنوان شهر زنده تاریخی در یونسکو به ثبت جهانی می‌رسد و این نخستین تجربه ایران برای ثبت زنده شهری است که زندگی در آن جریان دارد. او افزود: بسیاری از شهرهای کشور به عنوان شهرهای خلاق یا فعال در حوزه صنایع‌دستی به ثبت جهانی رسیده‌اند اما نخستین‌بار است یونسکو شهری از ایران را برای ثبت جهانی بافت تاریخی آن مورد بررسی قرار می‌دهد و یک هویت گذشته آن را به عنوان «نشان» برمی‌گزیند. فاطمی درباره ثبت جهانی شهرهای مختلف در دنیا اظهار کرد: بسیاری از شهرهای دنیا به عنوان شهر جهانی کتاب یا شهر جهانی دوستدار کودک به ثبت رسیده‌اند اما یونسکو در زمینه فیزیک ساختمان‌ها و بافت شهری و تاریخی شهرها آنها را مورد بررسی قرار داده و به ثبت جهانی می‌رساند. او ادامه داد: یزد دارای ۷۵۵ هکتار بافت تاریخی بوده که ۲۰۰ هکتار آن برای ثبت جهانی در حال آماده شدن است، ثبت جهانی یزد تاکنون سخت‌ترین پرونده ایران در یونسکو بوده و اقدامات لازم در طی مراحل مختلف برای ثبت جهانی این شهر انجام شد. مرحله نخست تدوین پلان مدیریتی برای بافت یزد بوده که تدوین و آماده‌سازی پرونده‌ها و پلان‌ها یک سال طول کشید. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد با اشاره به حضور کارشناس یونسکو در یزد بیان کرد: کارشناس فنی یونسکو شهریور جاری به یزد سفر کرد و با دقت و بررسی تمامی جزییات از تمام مناطق یزد بازدید کرد؛ وی درباره مسائل مختلف یزد پژوهش و خدمات اجتماعی و فرهنگی این شهر را بررسی کرد. او افزود: پس از آن موضوع ثبت جهانی یزد در ایکوموس(سازمان جهانی موزه‌ها) مطرح شد، نشست ایکوموس اوایل آذر در پاریس برگزار شد و محمد حسن طالبیان، معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به عنوان نماینده ایران در این نشست حضور یافت. در این نشست مشکلاتی مطرح شد که باید اصلاح شوند و اکنون در حال اصلاح آنها هستیم. فاطمی با اشاره به پرسش‌های مطرح شده در نشست ایکوموس درباره یزد اظهار کرد: پرسش‌ها درباره ساختار فیزیکی یزد بود و یزد به‌عنوان بزرگترین ساختار خشتی جهان و دارا بودن قدیمی‌ترین خشت‌های تاریخی در دنیا از نظر فرهنگی دارای اهمیت بوده، همچنین یزد محل هم‌زیستی ادیان مختلف در کنار یکدیگر است. او درباره روندی که پرونده ثبت جهانی یزد تاکنون طی کرده، گفت: پرونده یزد تاکنون مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده؛ در برخی مواقع به این نتیجه می‌رسیدیم که یزد ثبت جهانی نمی‌شود و گاهی نیز مطمئن بودیم این پرونده به نتیجه می‌رسد. در حال حاضر ایکوموس پذیرفته پرونده یزد در اجلاس بعدی یونسکو مطرح شود. فاطمی با اشاره به تاثیر مثبت ثبت جهانی یزد در صنعت گردشگری کشور بیان کرد: اگر یزد به ثبت جهانی برسد تاثیر بسیار مثبتی روی جذب گردشگران خارجی و صنعت گردشگری ایران برجا خواهد گذاشت. او افزود: شهر یزد سالانه میزبان ۲ میلیون و ۴۰۰هزار نفر گردشگر بوده که ۱۰۰هزار نفر از آنها گردشگران خارجی هستند. استان یزد سومین استان کشور است که بیشترین گردشگران ورودی را به خود جذب کرده است. در یزد ۶۵ هتل و هتل آپارتمان و ۴۵ اقامتگاه بوم‌گردی وجود دارد. یزد به طور کلی دارای ۵ هزار تخت است. فاطمی درباره زیرساخت‌های گردشگری یزد اظهار کرد: یزد دارای فرودگاه بین‌المللی است اما پرواز خارجی ندارد و تنها پروازهای زیارتی به نجف و کربلا در آن انجام می‌شود. دفاتر مسافرتی یزد امسال در تلاش هستند تا پروازهای خارجی به یزد نیز راه‌اندازی شود. او افزود: یزد یکی از بهترین استان‌ها در زمینه خطوط ریلی است چراکه در مرکز کشور قرار گرفته و بیشتر خطوط ریلی کشور به این استان متصل می‌شوند. در زمینه جاده‌ها نیز یزد به دلیل واقع شدن در مرکز ایران وضعیت مناسبی دارد. فاطمی درباره مراکز بین راهی گفت: تاکنون مراکز بین‌راهی در یزد نداشتیم اما ۳ پروژه احداث اماکن بین‌راهی در یزد در حال انجام مراحل اجرایی خود هستند.
یزد در مثلث طلایی گردشگری کشور
فاطمی با اشاره به اهمیت استان یزد در صنعت گردشگری کشور عنوان کرد: یک توافق ۳ جانبه بین یزد، اصفهان و شیراز به عنوان مثلث طلایی گردشگری انجام شده و قرار است برنامه‌های مشترکی میان این ۳استان در زمینه گردشگری، حمل‌ونقل و موارد دیگر انجام شود. معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد افزود: اگر یزد به ثبت جهانی برسد با مطرح شدن آن در سطح جهانی شاهد افزایش گردشگران خارجی در این شهر خواهیم بود و باید زیرساخت‌های مناسب را برای آنها فراهم کنیم. یزد نیاز به اماکن اقامتی و پذیرایی مناسب دارد. فاطمی با اشاره به فعال بودن یزد در زمینه صنایع‌دستی گفت: یزد دارای بزرگترین بازار تاریخی ایارن پس از بازار تبریز است و در زمینه منسوجات سنتی نیز یکی از فعال‌ترین شهرهای کشور است. همچنین انواع شیرینی و زیورآلات یزدی می‌تواند سوغات خوبی برای گردشگران باشد که تمامی آنها در بازار یزد یافت می‌شوند.
یزد به سرنوشتی مشابه بادگیرها دچار نشود
دیدگاه بدبینانه یزدی‌ها نسبت به گردشگران باید تغییر کند و باید بیاموزند چگونه از بافت تاریخی شهر خود حفاظت کنند. امیر ترقی‌نژاد، فعال گردشگری در یزد به «گسترش تجارت» گفت: اگر می‌خواهیم یزد به ثبت جهانی برسد باید اقدامات مناسب در این زمینه را انجام دهیم. نخستین نکته آموزش مناسب به شهروندان یزدی در زمینه گردشگری است چراکه بسیاری از یزدی‌ها دیدگاه بدبینانه‌ای نسبت به گردشگران دارند. او افزود: شهروندان یزدی باید بیاموزند که از بافت تاریخی شهر خود حفاظت کنند و خانه‌های تاریخی را تغییر نداده و آنها تخریب نکنند تا خانه‌ای مدرن به جای آنها بسازند. پیش از زیرساخت کمی باید زیرساخت‌های کیفی شهر یزد تغییر کند. ترقی‌نژاد اظهار کرد: اگر یزد به ثبت جهانی برسد با خیلی عظیمی از گردشگران خارجی روبه‌رو می‌شود و باید نوع خدمات‌رسانی و مبادله تغییر کند. اکنون بیش از ۴۲ خانه سنتی یزدی تغییر کاربری داده و به هتل تبدیل شده‌اند. مدیریت شهری یزد نیز باید تغییر کند چراکه یونسکو دیدگاه علمی نسبت به مدیریت شهری دارد. بافت‌های تاریخی نیز باید نوسازی و مرمت شوند. او افزود: امیدوارم پرونده ثبت جهانی یزد به سرنوشتی مشابه بادگیرها دچار نشود. برای همین باید اعتبارات مناسب در حوزه تبلیغات، برنامه‌ریزی و تکمیل زیرساخت‌های گردشگری در اختیار مدیران گردشگری و متولیان ثبت جهانی یزد قرار گیرد. همچنین تاکسی‌های مدرن، فرودگاه مناسب، پروازهای بدون تاخیر و حمل‌ونقل مناسب نیز از نیازهای اساسی شهر یزد است.
سخن پایانی
بدون شک ثبت جهانی آثار تاریخی می‌تواند تبلیغات موثری برای گردشگری هرکشور باشد. تصور کنید یک شهر زنده از کشوری به ثبت جهانی برسد. به‌طور حتم این امر می‌تواند نقطه عطفی در گردشگری کشورمان به‌شمار رود و پس از آن شاهد حضور گردشگران خارجی بسیار بیشتری خواهیم بود.
